آموزش زبان با معلمانی که نمی‌توانند انگلیسی صحبت کنند

دانش‌آموخته‌ی تحصیلات تکمیلی می‌گوید: چند سال پیش یک کلاس دانشگاهی که برای بازدید از یک مرکز فرهنگی رفته بودیم هنگامی‌که یک انگلیسی‌زبان آدرسی را از ما پرسید هیچ‌کدام نتوانستیم به او پاسخ دهیم؟ اما در عوض آدرس را روی کاغذ با انگلیسی برای وی نوشتیم.
دانش‌آموزی هم می‌گوید: یادگیری من در زبان تنها محدود به خواندن و نوشتن است و گاهی اوقات که معلم زبان ما انگلیسی صحبت می‌کند نمی‌دانم چه می‌گوید اما اگر آن مطالب را روی تخته بنویسد به‌راحتی جواب می‌دهم.
برای بررسی این موضوع نشستی را با حضور مدیر گروه زبان انگلیسی دانشگاه ایلام و سرگروه زبان انگلیسی متوسطه دوم آموزش‌وپرورش استان برگزار کرد.
دکتر «طاهره افشار» مدیر گروه زبان انگلیسی دانشگاه ایلام در این نشست اظهار کرد: ما به‌عنوان یک موجود اجتماعی نیازمند تعامل و رابطه با همنوعان خود هستیم و بدون شک بهترین وسیله برای برقراری این ارتباط و تعامل زبان (گفتار) است و این امکان یکی از بزرگ‌ترین نعمت‌های خدواند است که بشر توانسته است به وسیله‌ی آن تجربیات و آموزه‌های خود را به نسل‌های آینده منتقل کند.
وی ادامه داد: زبان، نمود تفکر و اندیشه‌ی انسان است، به این معنی که تفکر و خواسته‌های درونی انسان زمانی بروز و ظهور پیدا می‌کند که به وسیله‌ی عاملی به نام زبان، بیان شود و لذا می‌توان گفت زبان، مهم‌ترین عامل در نیل به توسعه مطلوب در همه‌ی پدیده‌های زندگی است.
ضرورت نیاز به زبان دوم
استادیار گروه زبان انگلیسی دانشگاه ایلام با تأکید بر اینکه امروز با توجه به گسترش علوم و فناوری و ضرورت ارتباط و تعامل علمی بین ملل، نیاز به یک‌زبان بین‌المللی کاملاً احساس می‌شود، تصریح کرد: زبان انگلیسی با توجه به اینکه زبانی فراگیر و بین‌المللی است، می‌تواند در این جایگاه قرار بگیرد و عدم گسترش آموزش زبان انگلیسی در سطوح مختلف آموزشی ناشی از عدم‌تشخیص ضرورت فراگیری زبان است.

ریشه مشکلات آموزش زبان دوم کجاست؟
عضو هیئت‌علمی دانشگاه ایلام ادامه داد: ریشه مشکلات مربوط به آموزش زبان انگلیسی را می‌توان در آموزش‌وپرورش جستجو کرد. من در اینجا به‌طور گذرا به چند مورد آن اشاره می‌کنم.
دیر شروع شدن آموزش زبان انگلیسی در مدارس:
استادیار دانشگاه ایلام گفت: از دیدگاه زبان‌شناسی دوره‌ای به نام (critical period) یا دوره‌ی حیاتی و بحرانی وجود دارد. این دوره تا حدود ۱۳ سالگی را شامل می‌شود. طبیعی است که اگر مسئولین آموزش زبان، بدون توجه و بهره‌گیری‌های آموزشی از این مرحله بگذرند و نتوانند تعلیمات لازم را به دانش‌آموزان بدهند بدون شک در مراحل بعدی نمی‌توانند چندان توفیق حاصل کنند، به این معنی که یادگیری در سنین بالا به‌سختی صورت می‌گیرد و دانش‌آموز نمی‌تواند لهجه‌ی درست زبان موردنظر را فراگیرد.
افشار دومین مشکل مرتبط با موضوع را عدم تکلم مربیان زبان انگلیسی به این زبان عنوان کرد و گفت: صحبت کردن مربیان ما به زبان انگلیسی چندان مطلوب نیست و غالباً نمی‌توانند با این زبان سخن بگویند. به‌اصطلاح بیشتر این مربیان از مهارت speaking ( یعنی صحبت کردن در سر کلاس استفاده نمی‌کنند بلکه شیوه‌ی آموزشی آن‌ها غالباً استفاده از شیوه‌ی ( writing)  یا نوشتاری است، این رویه باعث شده تا دانش‌آموزان از صحبت کردن به این زبان وحشت داشته و چندان رغبتی به آن نشان ندهند.
دو ساعت در هفته برای آموزش زبان انگلیسی کافی نیست
عضو هیئت‌علمی دانشگاه ایلام مدت‌زمان ۲ ساعت در هفته را برای آموزش این زبان کافی ندانست و گفت: در حال حاضر در طول یک هفته تنها ۲ الی ۳ ساعت را برای تدریس زبان اختصاص داده‌اند. این مدت با توجه به اهمیت و ابعاد گسترده‌ی این زبان بسیار ناچیز است و دانش‌آموز در این دو ساعت که مقداری از آن‌هم صرف کارهای جنبی می‌شود نمی‌تواند آموزش لازم را ببیند. افزایش ساعات آموزش زبان باید در دستور کار مسئولان نظام آموزشی قرار بگیرد.
جای خالی مکالمه در کتاب‌های زبان انگلیسی
وی ادامه داد: کتاب‌های درسی طوری تهیه و تدوین‌شده‌اند که هم معلمان و هم دانش‌آموزان تنها به آموزش به شیوه‌ی کتبی و نوشتاری توجه می‌کنند، یعنی دانش‌آموز، یک سال تحصیلی را تنها به‌ظاهر به درس معلم گوش می‌دهد و هیچ مطلبی را به‌طور شفاهی بیان نمی‌کند و به همین دلیل بعد از پایان سال در امتحان کتبی شرکت می‌کند. در چنین وضعیتی یافته‌ها و آموزه‌های خود را پس از شرکت در آزمون فراموش می‌کند یعنی درس زبان را فقط به‌منظور عبور از آزمون می‌آموزد و طبیعی است که چنین روشی به یادگیری زبان منتهی نمی‌شود و ناگفته نماند که در کتاب‌های درسی جدید اصلاحاتی انجام شده اما باید اذعان کنیم که تا رسیدن به نقطه‌ی ایده‌آل فاصله داریم.
اصول یادگیری در زبان دوم به‌خوبی رعایت نشده است
این استادیار زبان تصریح کرد: در نظام آموزشی فعلی تنها بر روی دو مهارت خواندن و نوشتن تأکید می‌شود و دو مهارت مهم و تأثیرگذار در روند آموزش زبان یعنی گوش دادن و صحبت کردن به دست فراموشی سپرده شده است.
افشار گفت: تجربه نشان می‌دهد کودک در فرایند یادگیری زبان اول ابتدا به صحبت‌های اطرافیان گوش می‌دهد و سپس با استفاده از این مطالب شنیداری شروع به تکلم می‌کند و در مرحله‌ی بعد خواندن و نوشتن را می‌آموزد؛ بنابراین این شیوه به ما می‌آموزد که در فرایند یادگیری زبان دوم مراحل چهارگانه‌ی (گوش دادن، صحبت کردن، خواندن و نوشتن) را در دستور کار نظام آموزشی خود قرار دهیم.
نبود آزمایشگاه زبان در مدارس آموزش‌وپرورش
مدیر گروه زبان انگلیسی دانشگاه ایلام ادامه داد: یکی از عوامل مؤثر در فرایند یادگیری زبان انگلیسی استفاده از امکانات آزمایشگاهی (صوتی و تصویری) است که متأسفانه در بیشتر مدارس چنین امکاناتی وجود ندارد. اگر هم در بعضی مدارس خصوصی چنین امکاناتی به چشم می‌خورد به دلیل پرهزینه بودن ثبت‌نام در چنین مدارسی چندان مورد اقبال قرار نمی‌گیرد.
فراگیر زبان به تشویق نیاز دارد نه سرزنش
وی ادامه داد: معضل دیگر این است که چون نوآموزان از اشتباه کردن پیش معلم و هم‌کلاسی خود خجالت می‌کشند لذا سکوت را بر تعامل با کلاس و معلم ترجیح می‌دهند. از دیدگاه زبان‌شناسی، اشتباه کردن جزء لاینفک فرایند یادگیری زبان است که متأسفانه برخی از معلمان هم به این مهم توجه ندارند. این روش باید موردبازنگری قرار گیرد به‌نحوی‌که معلمان فضا را برای مشارکت فعال دانش‌آموزان فراهم کنند تا بتوانند با شهامت و جسارت بیشتری ابراز وجود کنند.
کاربرد زبان انگلیسی در خارج از کلاس
افشار کاربرد نداشتن زبان انگلیسی در خارج از کلاس را یکی دیگر از دلایل ضعف یادگیری این زبان دانست و گفت: متأسفانه به زبان مانند درس ریاضی و بعضی دیگر دروس نگاه می‌شود؛ یعنی سر کلاس تدریس می‌شود ولی به‌محض خروج از کلاس چون ضرورتی احساس نمی‌کند و تمرینی هم انجام نمی‌گیرد به‌سرعت فراموش می‌شود. برای رفع این مشکل معلمان باید دانش‌آموزان را به مکالمه‌های ساده به زبان انگلیسی خارج از کلاس توصیه کنند تا دانش‌آموزان با انگیزه‌ی بیشتری به یادگیری زبان بپردازند.
اعمال برخی اجبارهای آموزشی ضروری است
وی بر ضرورت اجبارهای آموزشی در این راستا تأکید کرد و گفت: در حال حاضر دانشجویان رشته‌ی زبان انگلیسی مجبورند در کلاس و حتی خارج از کلاس به این زبان تکلم کنند. این شیوه باعث یادگیری هرچه بیشتر آنان شده است. فراگیران سایر رشته‌ها نیز می‌توانند از طریق به‌کارگیری این شیوه به نتیجه مطلوب دست پیدا کنند.
ضرورت تغییر در شیوه‌ی آزمون زبان در کنکور دانشگاه‌ها
عضو هیئت‌علمی دانشگاه ایلام با انتقاد از محوریت قرار دادن گرامر در درس زبان در کنکور گفت: در صورت امکان باید ترتیبی اتخاذ شود که شرکت‌کنندگان در کنکور علاوه بر سؤالات کتبی، به‌طور شفاهی نیز مورد آزمون قرار گیرند. این اجبار باعث خواهد شد داوطلبان بر روی مهارت صحبت کردن (speaking) بیشتر کار کنند.
وی تصریح کرد: حل این مشکلات همت ملی می‌طلبد و این مشکلات باید به‌صورت ریشه‌ای در آموزش‌وپرورش رفع شود و در ادامه دانشگاه‌ها نیز به‌طورجدی به این مسئله بپردازند.
آموزشگاه‌های آزاد زبان انگلیسی، مولود عدم توفیق آموزش‌وپرورش
مدیر گروه زبان انگلیسی اظهار کرد: سیستم آموزش‌وپرورش ما باید آن‌قدر قوی عمل کند که به خانواده‌ها هزینه‌ی اضافی را تحمیل نکند. در حال حاضر آموزشگاه‌های فراوان با اسم‌ورسم‌های معتبر نتیجه‌ی عدم توفیق نهاد رسمی آموزشی است. بنده معتقدم که زمینه‌ی فراگیری زبان با روش‌های نوین در آموزشگاه‌ها فراهم است ولی چون خواسته‌ی اکثر والدین قبولی دانش‌آموزان در کنکور سراسری است بر این اساس آموزشگاه‌ها ناچارند خود را با این خواسته وفق دهند و به همان روشی که در مدارس دولتی اجرا می‌شود، عمل کنند. با این اوصاف می‌تواند نتیجه گرفت که یکی از عوامل مؤثر در عدم موفقیت فراگیری زبان شیوه برگزاری کنکورهای سراسری و سایر مراکز آموزش عالی است و اصلاح زیرساخت‌ها و تغییر نگرش در شیوه‌ی طرح سؤالات کنکور می‌تواند بخش مهم این نارسایی را حل کند.
افشار درباره نحوه‌ی تدریس دروس عمومی زبان در دانشگاه‌ها گفت: شیوه تدریس درس عمومی زبان در دانشگاه‌ها تداوم همان فرآیند آموزش‌وپرورش است و دانشجویان به دنبال گذراندن درس و گرفتن نمره قبولی هستند و در دروس زبان تخصصی رشته‌ها هم وضعیت بر این منوال است تا جاییکه شاهد هستیم فارغ‌التحصیلان در انجام کوچک‌ترین مکالمه به زبان انگلیسی ناتوان هستند.
مدیر گروه زبان انگلیسی دانشگاه ایلام یادآور شد: در صورت توجه و برنامه‌ریزی در موارد گفته‌شده می‌توان به آینده‌ی زبان انگلیسی به‌عنوان زبان دوم امیدوار شد.
وی در پایان پیشنهادهای خود را این‌گونه اعلام کرد:
.۱    بازنگری در شیوه‌ی آموزش زبان به شیوه مکالمه محوری و ایجاد تغییر در طرح سؤالات کنکور
.۲    شروع یادگیری زبان انگلیسی در همان اوان کودکی یعنی در مرحله حیاتی یا بحرانی یا به‌اصطلاح انگلیسی (critical period)
.۳    رعایت مراحل یادگیری زبان به شیوه‌ی زبان اول (زبان مادری)
.۴    توجه مسئولان به‌ضرورت زبان انگلیسی به‌عنوان یک‌زبان علمی فراگیر و القای این باور به سیستم آموزشی
نقطه‌ی امید آموزش درس زبان ایجاد شده است
«الهام فرجی» سرگروه زبان انگلیسی متوسطه دوم آموزش‌وپرورش استان ایلام هم گفت: خواندن، نوشتن، صحبت کردن و شنیدن مهارت‌های چهارگانه در یادگیری زبان انگلیسی هستند که تا امسال در مدارس فقط بر روی خواندن و نوشتن تأکید می‌شد، اما امسال تحولی رخ داد و کتاب‌های زبان انگلیسی از پایه دهم دارد تغییر می‌کند و این تغییرات بر اساس آموزش استاندارد زبان اعمال شده است.
کتاب تغییر کرده اما زیرساخت‌ها وجود ندارد
وی ادامه داد: در این کتاب‌ها مطالبی تحت عنوان speaking و listing آمده است اما باید زیرساخت‌های لازم را هم برای معلمان ایجاد کرد.
معلم نمی‌تواند سر کلاس انگلیسی صحبت کند
فرجی تصریح کرد: متأسفانه بعضی از معلم‌های ما نمی‌توانند سر کلاس انگلیسی صحبت کنند، درحالی‌که مهم‌ترین منبع دانش‌آموز معلم است، در شهری مانند ایلام که توریست وجود ندارد تا دانش‌آموز میزان داشته‌های علمی خود را در محک عمل بگذارد، معلم هم گرامر را به زبان فارسی می‌نویسد و دانش‌آموز حفظ می‌کند و به دنبال آن تکلم به انگلیسی را نمی‌آموزد و حتی در معرفی خود به زبان انگلیسی هم مشکل دارد.
ایده‌آل موفقیت در صحبت کردن است اما با کنکور چه کنیم؟/ انگلیسی به لهجه‌ی فارسی؟!
این معلم ایلامی گفت: دانش‌آموز ما کنکور را هم پیش‌رو دارد و دانش‌آموز فقط باید به خواندن و نوشتن توجه کند و معلم هم مجبور است طوری تدریس کند که به موفقیت دانش‌آموز در کنکور کمک کند، بنابراین ما با کتابی عوض شده اما با کلی ایرادات مواجه هستیم مثلاً فایل صوتی همراه کتاب‌ها با لهجه فارسی است.
بخش شنیداری زبان وارد کنکور شود
وی تأکید کرد: دانشجوی دکتری ما باید مدرک msrt و tolemo داشته باشد که شنیداری است و لازم است کنکور ورود به دانشگاه هم به این شیوه باشد تا سیستم آموزش زبان به‌سوی ارتباط گفتاری پیش برود چون هدف زبان تعامل و ارتباط است و روش کنونی چنین هدفی را محقق نمی‌کند.
عدم هماهنگی هدف آموزش زبان انگلیسی و نحوه‌ی ارزیابی در کنکور
سرگروه متوسطه دوم زبان انگلیسی آموزش‌وپرورش استان تصریح کرد: من به‌عنوان معلم زبان مانده‌ام دانش‌آموز را به سمت صحبت کردن سوق بدهم یا او را برای کنکور آماده کنم، چون آموزش‌وپرورش از ما درصد بالای قبولی در کنکور می‌خواهد و کاری به این ندارد که آیا دانش‌آموز می‌تواند انگلیسی صحبت کند یا نه؟

دوره‌های پرهزینه و بی‌فایده‌ی ضمن‌خدمت‌/ معلمان زبان نیازمند کارگاه‌های تخصصی
این معلم زبان گفت: آموزش‌وپرورش به‌جای پرداختن به این موضوع مهم کلاس‌های ضمن خدمت پرهزینه‌ای برگزار می‌کند که هیچ نقشی در اثرگذاری آموزش‌ها ندارند باید کارگاه‌های تخصصی مثلاً برای معلمان زبان برگزار کند تا این خلاءها جبران شود و روش‌های تدریس نوین در مدارس ما جا بیفتد.
معلمان سخنران شده‌اند!
سرگروه متوسطه دوم آموزش‌وپرورش استان ایلام تصریح کرد: مطلوب نظام آموزشی نوین این است که معلم زبان سخنران نباشد، بلکه به‌عنوان تسهیل‌گر آموزش مکالمه را در فضایی پرنشاط از طریق تقویت روحیه‌ی کار گروهی و جستجوگری به دانش آموزان بیاموزد.
درس زبان کلاس مخصوص خود را می‌خواهد/ موبایل معلم و اسپیکر، تنها امکانات آموزشی زبان در ایلام
فرجی گفت: همکارانی که در خارج از کشور مثلاً تاجیکستان تدریس می‌کنند می‌گویند هر معلمی اتاق مخصوص خود را دارد و دانش‌آموزان در زنگ مربوطه در کلاسی زبان می‌آموزند که تمام امکانات آموزشی را در آن فراهم‌شده، درحالی‌که در استانی مانند ایلام امکانات مربوط به مدارسی خاص است و نهایت امکانات در بعضی از مدارس ما اسپیکرهایی است که به گوشی‌های معلمان وصل می‌شود و دانش‌آموزان به فایل‌های صوتی گوش می‌دهند.
مقاومت معلمان  در برابر تغییر کتاب‌های آموزش نوین
وی با بیان اینکه معلمان هم در برابر تغییر کتاب‌های آموزش نوین مقاومت می‌کنند، تصریح کرد: تغییر رویکرد معلمان هم به نبود زیرساخت‌ها و هم به عدم مهارت معلمان برمی‌گردد و درنتیجه فعلاً باوجود تغییر کتاب‌ها در راستای تغییرات نوین آموزشی «آش همان آش و کاسه همان کاسه است».
نباید همه کاسه‌کوزه‌ها را سر معلم شکست/ نظام آموزشی خلاقیت معلم را برنمی‌تابد
فرجی درباره این موضوع گفت: این مراکز کار معلمان را راحت کرده‌اند، چون در آموزش‌وپرورش دو ساعت در هفته تدریس می‌شود اما در مراکز آموزشی سه روز در هفته است که مؤثر خواهد بود چون تکرار بیشتر است و مراکز از ضعف آموزش‌وپرورش استفاده می‌کنند، در این شرایط نباید همه کاسه کوزه‌ها را سر معلمان شکست.
سرگروه آموزش زبان آموزش‌وپرورش استان ایلام درباره میزان ساعات آموزش زبان در مدارس گفت: دانش‌آموزان پیش‌دانشگاهی ۴ ساعت، سال سوم ۲ ساعت و دوم ۲ ساعت و اول ۳ ساعت است و بدتر اینکه باید بر اساس ابلاغ آموزشی فلان سرفصل در مدت‌زمان معین تدریس شود که عملاً کیفیت فراموش می‌شود.
معلمان بی‌انگیزه‌شده‌اند
فرجی به نقش معلمان در این زمینه تأکید و تصریح کرد: معلمانی در جامعه حضور دارند که واقعاً متخصص هستند اما به خاطر وضع معیشتی انگیزه‌ی لازم ندارند.
وی ادامه داد: وقتی نظر معلمان را برای طرح مسائلشان در این نشست پرسیدم اکثراً می‌گویند ما انگیزه نداریم.
روحیه پژوهشگری و کار گروهی و عملی در مدارس رخت بربسته است
فرجی گفت: مشکل اصلی نظام آموزشی ما این است که معلمان سخنران شده‌اند یعنی روحیه پژوهشگری و کار گروهی و عملی در مدارس ما نیست، دانش‌آموزان باید با هم به زبان دوم ارتباط برقرار کنند.

اصلاح وضع معیشتی معلمان بسیاری از مشکلات آموزشی را حل می‌کند
وی در پایان تأکید کرد: تا وضعیت معیشتی معلمان درست نشود مطمئناً تلاش‌های آموزشی به نتیجه نخواهد رسید.
کارگاه‌های آموزشی معلمان عموماً ناقص است
وی با انتقاد از کارگاه‌های آموزشی نسبتاً ناقص برای معلمان زبان تصریح کرد: ابراز امیدواری کرد با همکاری وزارتخانه و سازمان در استان کیفیت این کارگاه‌ها ارتقاء یابد تا معلمان فعال‌تر در این کارگاه‌ها حضور یابند و لازمه‌ی حضور فعال معلمان، حل مشکلات معیشتی آنان است.

منبع:ایسنا